Kitap jandïru kemgä kiräk?

Fäüzija Bäjrämova,

jazuçï, tarix fännäre kandidatï,
Bötendön’ja tatar kongressïnïñ başkarma komitetï äg˝zasï,
“Ittifak” tatar milli bäjsezlek partijase räise

Soñgï vakïtta min ajga jakïn Seberdä bulïp kajttïm häm Kazan xällärennän bixäbär bulïp tordïm. Kajtïp kerüemä, kïş urtasïnda jaşen sukkan kebek kurkïnïç xäbär aldïm – Tatarstanda islam kitaplarïn jandïrïrga ämer bulgan imeş! Kem, nindi ämer birgän, ni öçen Tatarstanda häm nindi kitaplarnï jandïralar – bu soraular ber mizgel ěçendä canïmnï ajkap çïktï häm min alarga cavap ězläp Kazanga junäldem. Ul arada matbugattta bu temaga berniçä mäkalä dä basïlïp çïktï, Fändäs Safiullinnïñ “Zvezda Povolzh’ja” gazetasïndagï jazmalarï, “Vatanïm Tatarstan” gazetasï bitlärendäge äñgämälär, “Azatlïk” tatar-başkort radiosï materiallarï mäs’älägä beraz açïklïk kertkändäj buldï. Bötendön’ja tatar kongressïnïñ 13-14 martïnda uzdïrgan kiñäşmälärendä dä bu tema kat-kat kütärelde, kürenep tora, islam kitaplarïn jandïru mäs’äläse xalïknï nïk borçïj ide. Çönki millätebezneñ küpçelege äle namaz ukïmasa da, üzen barïber möselman dip sanïj, şuña kürä islam kitaplarïn jandïrunï ul cinajat’kä isäpli, faciga itep kürä.

Tatar kongressïnda uzdïrïlgan cïelïşta min dä üz fikeremne äjttem, islam kitaplarïn jandïrunï kisken gaeplädem, bu xälneñ millät öçen kara tap bulasïn kisättem. Uzgan gasïr urtalarïnda Garif Gobäj “Kor˝än serläre” dip atalgan kitap jazïp, tatar xalkïn böten islam dön’jasï aldïnda xurlïkka kaldïrgan ide inde. Bu kitap urïs häm garäp tellärenä tärcemä itelep, jartï gasïr bue tatar xalkïna karşï ěşläde, bezne böten dön’jada iñ dinsez häm nadan kavem itep kürsätte. Härxäldä, bez, tatarlar, islam dinen äle päjgambärebez Möxämmät sallalahu galäjhissälam vakïtïnda uk kabul itkän bulsak ta häm böten törki dön’janï üz artïbïzdan ijartkän imam millät bulïp torsak ta! Inde kabat imanga kajtuïbïz, mäçet-mädräsälärebez, dini kitaplarïbïz belän bu kara tapnï juïp kïna beterep kilä idek, tatar xalkïnïñ kulïna tagï islamga karşï utlï kisäü tottïrdïlar – bez Rossija xökem itkän, tïjgan islam kitaplarïn üzebez utka jagïrga tieş ikän! Bu mömkin xälme?! Üzen möselman dip jörgän keşe öçen monnan da zur cäzanïñ buluï mömkinme? Inde islam dön’jasï bezgä närsä äjter? Monïñ öçen Allahï Tägalä nindi cäzalar birer?..

Kazanda bulïp ütkän cïelïşlar da, bu temaga ukïgan mäkalälär dä minem soraularïma tulï cavap birmäde häm min kitap jandïru temasïn başlap cibärgän böten oeşmalarnï üzem jörep çïgarga buldïm. Iñ berençe bulïp Tatarstan Dinija näzarätenä bardïm, möfti Gosman xäzrät Isxakïj Kazanda juk ide, şuña kürä anïñ urïnbasarï Väliulla JAkup belän oçraştïm. Şunïsïn da onïtmaska kiräk, tïelgan islam kitaplarïn jandïrïrga kiräk, digän süzne 4 mart könne möftijattä uzdïrïlgan “tügäräk östäl”dä Väliulla xäzrät başlap äjtä häm soñïnnan bu xakta interv’jularïnda kabatlïj. Min annan: “Sez islam kitaplarïn jandïrïrga, digän ämerne kajdan aldïgïz?” – dip sorïjm. Väliulla xäzrät üze höcümgä küçep: “Küp möselmannarnïñ öjlärendä tïelgan kitaplar bar, alar belän xäzer nişlärgä? – dip cavap birä. – Kilep alïp kitkännären, ul kitap saklauçïlarnï kulga alularïn kötärgäme? Älbättä, alarnï juk itärgä kiräk.” “Ämma Tatarstanda islam kitaplarïn tïjarga, juk itärgä, digän ber genä sud kararï da çïgarïlmadï bit, nigä ällä kajdagï Bogïrïslandagï sud kararï nigezendä bezdä kitaplar juk itelergä tieş?” – dim. Väliulla xäzrät: “Islam kitaplarï Rossija Federatsijase zakonï nigezendä, ěkstremistik material bularak juk itelä, alar Rossijane cimerergä, xälifät tözärgä çakïra, Sez dä şular jaklïmïni?” – dip tezep kitte.

Bolaj süz köräşterügä kerep kitsäk, bezneñ bäxäs köne bue barïrga mömkin ide. Min Väliulla JAkuptan Tatarstanda bu ěşneñ närsädän başlanganlïgïn soradïm. Bu ïgï-zïgïlar barïsï da anïñ Tatarstan Prokurorï Kafil Ämirovka jazgan xatïnnan başlangan ikän. Şuşï elnïñ 30 janvarïnda möfti urïnbasarï Väliulla JAkup Tatarstan Prokurorïna: “Tïelgan islam kitaplarï belän nişlärgä, alarnï jukka çïgarïrgamï, jukka çïgargan oçrakta, niçek itep?” digän ěçtälekle xat cibärgän bulgan. Süzebez dälille bulsïn öçen, bu xatnï ukuçïlarga da täk˝dim itäbez:

“...В последнее время в Российской Федерации законодательно определен процедурный порядок по запрету религиозной литературы. К началу 2008 года в список запрещенных на территории РФ религиозных книг попало несколько десятков изданий, имеющих отношение к Исламу. В этой связи обращаемся к Вам с просьбой разъяснить, что должны делать мусульманские организации в том случае, если у них была ранее закуплена книжная продукция, попавшая в этот список? Подлежит ли она уничтожению, если да, то кем и каким способом должна быть уничтожена, либо она должна быть сдана органам государственной власти? Могут ли мусульманские священнослужители по служебной необходимости хранить отдельные экземпляры таковой литературы в рабочих кабинетах мечетей, недоступных для посетителей, или в собственных частных жилых помещениях? Эти вопросы часто поступают в ДУМ РТ, поэтому надеемся на скорый содержательный ответ.”

Kïskasï, Väliulla JAkup Tatarstan Prokurorïn bu temaga üze tartïp kertkän bulïp çïktï. Tatar xalkïnda monï “Kïçïtmagan cirne kaşu”, dilär. Häm, älbättä, Tatarstan prokuraturasï möftijatneñ räsmi xatïna räsmi räveştä cavap birgän, aña Respublika Prokurorï Kafil Ämirov üze kul kujgan. Ämma ul cavapta, bik tïrïşïp ězläsäñ dä, tïelgan islam kitaplarïn jandïrïrga, digän süz juk! Kiresençä, bu cavaptan kürengänçä, başkalarga taratu maksatïnnan saklangan kitaplar gïna tïelgan kitap bulïp isäplänä ikän. Süzem dälille bulsïn öçen, Tatarstan Prokurorï Kafil Ämirovnïñ 2008 elnïñ 27 fevralendä Respublika Dinija Nazäratenä birgän cavabïn tulïsïnça kiteräbez:

“Прокуратурой Республики Татарстан рассмотрено Ваше заявление о разъяснении порядка обращения либо уничтожения приобретенной мусульманскими организациями, книжной продукции, впоследствии вошедшей в федеральный список экстремистских материалов. Согласно ст. 13 Федерального закона РФ “О противодействии экстремистской деятельности” на территории Российской Федерации запрещаются распространение экстремистских материалов, а также их производство или хранение в целях распространения. Производство, хранение или рапространение экстремистских материалов является правонарушением и влечет за собой ответственность. Действующее законодательство не устанавливает каких-либо особых требований к порядку и способу уничтожения информационной продукции, вошедшей в федеральный список экстремистских материалов. Вместе с тем, уничтожение вышеуказанных материалов может быть произведено в соответствии с общепринятыми правилами делопроизводства.”

Küräsez, Prokurornïñ räsmi cavabïnda tïelgan islam kitaplarïn jandïrïrga, digän ämer juk. Alajsa, kajdan, kemnän çïkkan soñ bu kurkïnïç süz? Ul bit äle berkem tarafïnnan da kire kagïlmadï, üz köçendä kala birä! Şuşïlarnï açïklau öçen, min Tatarstan Prokurorï Kafil Ämirov janïna junäläm. Anïñ möftijatkä räsmi cavabïn kulga totïp söjläşäbez. “Min tïelgan islam kitaplarïn jandïrïrga kiräk, digän ämer birmädem, - di Kafil äfände Ämirov. – Bez üzebez iskergän, srogï çïkkan proizvodstovo kägaz˝lären jandïrabïz, üzara söjläşkändä möfti urïnbasarïna şul xakta äjtkän idem, şul süz ämer räveşendä barïp citkängä oxşïj.”

Äje, Väliulla JAkup barlïk interv’jularïnda da bu ämerneñ Tatarstan Prokuraturasïnnan kilgänlegen äjtä. “Tïelgan islam kitaplarï isemlege Rossijaneñ xokukïj kiñleklärendä çagïştïrmaça küptän tügel genä barlïkka kilde, ämma tïju tärtibe äle buldïrïlmagan ide. Bezneñ xatka da jandïrïp bula, dip cavap kilde”, - di ul üzeneñ 11 martta “Azatlïk” tatar-başkort radiosïna birgän interv’jusïnda. Ägär biredä süz Tatarstan Prokuraturasï birgän cavap turïnda barsa, anda “jandïrïp bula” digän kiñäş juk bit! Şul uk fikerne Väliulla JAkup “Vatanïm Tatarstan” gazetasïnda da kabatlagan: “Min prokurordan iñ jaxşï ïsul nindi, dip soradïm. Ul, iskergän cinajat’ ěşlären kotel’nïjlarda jandïralar, dip cavap birde, bezgä dä şunï kiñäş itte. Bez üz çiratïbïzda möselman mäxällälärenä jandïrïrga täk˝dim ittek.” (“Vatanïm Tatarstan”, 2008, 7 mart sanï.)

Menä şulaj, cämägat’, kemnärneñder çäj ěçkändä söjläşkän süzläre, ämer räveşenä kerep, möselmannar arasïna taralgan bulïp çïktï. Räsmi organnar tarafïnnan, “tïelgan islam kitaplarïn jandïrïrga”, digän boerïk juk, taläp juk, ä Tatarstan Dinija näzaräte inde dini kitaplarnï ut törtep jandïrïrga äzer tora, möselmannarga şunï täk˝dim itä! Tatarstan Prezidentï böten islam dön’jasï bujlap tolerantlïk ürnäge bulïp jöri, garäp korol’läre belän koçaklaşa, ä Tatarstanda islam kitaplarïn jandïrïrga cïenalar! Bezgä kalsa, ja bu Tatarstanga karşï ěşlängän mäkerle provokatsija, jaisä bergäläp ěşlängän astïrtïn ěş. Ni bulsa da, bu xällär Tatarstannï, tatar xalkïn bizämi, kïrgïj häm kurkak kavem itep böten dön’jaga kürsätä...

Kafil äfände Ämirovka: “Kullarïnda tïelgan islam kitaplarï bulgan keşelär nişlärgä tieş?” – digän soraunï biräm. Çönki tïelgan kitaplar arasïnda “Liçnost’ musul’manina”, “ZHizneopisanie Proroka” kebek unikal’ kitaplar da bar, alar här möselmannïñ öendä saklana, alar minem üzemdä dä bar.

- Bu zakon keşelärneñ öjlärendä, şäxsi milek bulïp saklangan kitaplarga kagïlmïj, - dide Tatarstan Prokurorï. – Çönki zakonda “...xranenie v tseljax rasprostranenija” digän süzlär bar, alga taba da “xranenie ili rasprostranenie ěkstremistskix materialov” dielgän. JAg˝ni, ägär keşe öendäge ul tïelgan kitapnï başkalarga birmi ikän, üze öçen genä fajdalana ikän, bu inde ěkstremistik materialnï taratuga kermi. Ä inde mäçet-mädräsälärdä ul kitaplar küpläp cïelgan ikän, Dinija näzaräte üzendä alar öçen ber fond buldïra ala, jag˝ni, üzendä saklïj. Ä xökem ěşenä ělägep, konfiskovat’ itelgän kitaplar inde mäxkämä karamagïnda kala, alar bu kitaplar belän ni teläsälär, şunï ěşli alalar.

Şulaj itep, bäxäsle temaga nokta kueldï, barlïk soraularga cavap tabïldï kebek. Ämma bolarnï xalïkka kem añlatïr soñ? Şuşï xäbärlär belän min jañadan möfti urïnbasarï Väliulla JAkup janïna junäldem, ämma anïñ bu xäbärlärgä bik ise kitmäde, “Sez şuşïlarnï añlatïp, ber mäkalä jazïgïz inde”, - dip äjtüdän arï uzmadï. Ä tïelgan kitaplarnï jandïrïrga ämer algan mäxällä möselmannarï ni ěşlär? Ällä inde ěş betkänme, islam kitaplarï küptän janïp köl bulganmï? Ä Tatarstanda islam kitaplarïn jandïralar ikän, digän kara xäbär belän nişlibez, ul bit inde böten Rossijagä taralïp ölgergän! Monda ber minem genä mäkaläm citmi, şuşï mäs’älägä cavap birä torgan keşelärneñ räsmi cavaplarï, xalïkka añlatularï kiräk bulaçak. Şundïj ujlar belän min Tatarstan Respublikasï Vitse-Prem’erï Zilä xanïm Välieva janïna junäldem. Citmäsä, 16 mart könne “Tatarstan – JAña gasïr” kanalïnïñ “7 Kön” tapşïruïnda da bu temanï kuertïp, bäg˝ze adämnär kitap jandïrïrga fätvä birep utïrgannar ide. Gomumän, ul tapşïru bik säer häm mäkerle kilep çïktï – başta Tatarstan Prezidentï Mintimer Şäjmievnïñ garäp illärendä korol’lär belän koçaklaşïp jörüen kürsättelär, anïñ artïnnan uk Tatarstanda terrorçïlïk turïnda, 100 elga törmägä jabïlgan möselmannar turïnda kurkïnïç xäbär buldï, tapşïrunï islam kitaplarïn jandïru turïnda sjuzhet belän tämamladïlar. Bu tapşïrunï karagaç, Tatarstanda terror, ěkstremizm, xälifät, inkvizitsija, tagï ällä närsälär bulïp jata ikän, dip ujlïjsïñ, ä Tatarstan Prezidentï anda barïp kiresen söjli bit, bezdä tïnïçlïk, tolerantlïk, dinnär irege, di, kajsïna ïşanïrga?

Tatarstan Respublikasï xökümäte räise urïnbasarï Zilä Räximcan kïzï Välievaga min şuşï soraularnï birdem. Ul tapşïrunï tulïsïnça karamagan bulïp çïktï, jañadan tanïşïp çïgasïn äjtte. “Çïnnan da, kemnärgäder Tatarstannï ěkstremizm ojasï itep kürsätü kiräk, axïrï, - dide ul. – Ämma mondïj kotkïnïñ Tatarstannïñ üzendä oeştïrïluï, üzendä kürsätelüe hiç tä jarïj torgan närsä tügel. Bu kitap jandïru mäs’äläsendä dä ber nokta kujarga kiräk, çönki andïj süzneñ bulganï juk bit.”

- Kïzganïçka karşï, andïj süzlär jöri şul Tatarstanda, bälki inde gamälgä dä aşïrïla torgandïr, - didem min. – Şuña kürä, xalïkka añlatu öçen, räsmi oeşmalarnïñ bu xakta ber belderüläre kiräk. Bezdä, ministrlar kabinetï karşïnda, din ěşläre buença komitet bar, bälki şular berär belderü jasarlar, Tatarstanda islam kitaplarïn jandïru turïnda ämer bulmaganlïgïn, alarnïñ jandïrïlmavïn xalïkka xäbär itärlär? JUgïjsä bez, tatarlar, şuşï xäbärlär nigezendä genä dä tarixka islam kitaplarïn jandïruçïlar bulïp kerep kalabïz bit, Allam saklasïn! Min tatar milläteneñ jözendä mondïj kara tap buluïn telämäs idem...

Iñ soñgï ěşem itep min bolar xakïnda Tatarstan Respublikasïnïñ din ěşläre buença komitetï citäkçese Rinat Väliullinga xäbär ittem, bu mäs’älädä berär belderü kiräk bulsasïn äjttem. Inde ber atna vakït ütep, ni Dinija näzaräte, ni Tatarstan Prokuraturasï, ni Prem’er-ministr urïnbasarï, ni din ěşläre buença komitet bernindi räsmi belderü belän çïkmagaç, şuşï mäkalämne jazarga buldïm. Cämägat’, añ bulïgïz, Tatarstanda tïelgan islam kitaplarïn jandïru turïnda ämer birelmägän, ämma alarnïñ janïp juk buluï kemnärgäder kiräk, şuña kürä bu ěşne başlap cibärgännär! Islam kitaplarïn jandïru – ul öleşläp Kor˝änne jandïru, digän süz, çönki alarda ajat’lär häm sürälär bar, xädislär jazïlgan. Häm Allah Kitabïna kul kütärergä berkemneñ dä xakï juk, dinebezne dä kïjamät könenä çaklï Allah Üze saklajaçak! Ä menä millätebezneñ namusïn saklau bezgä jöklätelgän, bu sïnaular bezgä cibärelgän, häm 21 gasïr inkvizitorlarïna karşï bez üzebez köräşergä tieşbez! Möftilär kuşa, dip, islam kitaplarïn jandïrmagïz, östegezgä gönah almagïz, mondïj imansïz ämer birgän bändälärgä dinebez belän idarä itärgä jul kujmagïz!

2008 el, 22 mart.

fiker alïşu