Sagïşlï ujlar...
Bügen 2008 elnïñ 21 ijune – cäjneñ urtasï, gomerneñ axïrï... Bügen Kazanda sabantue, ä irtägä sugïş başlangan kön... Canda nindider tïnïçsïzlïk, sagïş, küñeldä äjtelmägän süzlär... Şularnï ak kägaz’gä töşerep, dön’jada kaldïrasï kilä...
* * *
Üz däüläte bulmagan millätneñ kiläçäge juk, ämma tatarlarnïñ küpçelege haman şunï añlamïj. Uz däüläteñ juk ikän, sin başkalar urnaştïrgan tärtip buença jaşärgä mäcbür bulaçaksïñ, ä ul tärtip sineñ milläteñ fajdasïna bulmaska mömkin. Sin mäktäplärdä üzeñ bujsïnïp jaşägän xalïknïñ telen, tarixïn, xätta dinen dä öjränergä mäcbür bulaçaksïñ, Rossijadä bu şulaj tügelmeni? Häm gasïrlar ütü belän bujsïngan xalïk üz xucalarïnïñ telen ala, çönki jaşäü öçen şulaj cajlïrak, dinen algan oçraklar da şaktïj. Bujsïngan millät tel, ädäbijat, sängat’ aşa xucalarïnïñ xolkïn, jaşäü räveşen üzenä señderä, alar belän kan katnaştïra, tuganlaşa häm gasïrlar ütü belän bu cirlektä millät bulïp jaşäüdän tuktïj. Tatar xalkï üzeneñ menä şuşï soñgï çorïna kerep kilä kebek... JUk, ul cir jözennän jukka çïkmajaçak, tatarnïñ tïrïşlïgï moña irek birmäjaçäk, ämma ul başka räveşkä küçärgä mömkin. JAg˝ni, tatarlar bu cirlektä urïska äjlänep isän kalïrga mömkinnär. Urïs xalkïnïñ bolaj da inde jartïsï tege vakïtlarda köçläp çukïndïrïlgan jaki üzläre mal öçen xristianlïkka küçkän tatarlar, berniçä buïnnan alarnïñ tatarlïklarï onïtïlgan häm kïsïk küzle bu karakuçkïl urïslarnïñ kajçandïr tatar buluïn jözläre genä söjläp tora... Bügen isä çukïndïru tel aşa bara, telen birgän millät tora-bara dinen dä birergä mömkin. Bezgä, tatarlarga, bu dön’jada xäzer ike genä jul bar – urïska äjlänep isän kalu häm urïstan aerïlïp, üz däülätebezne korïp isän kalu. Başka jul bar ikän – kürsätsennär... * * *
Soñgï vakïtta bargan sport jarïşlarïn küzätep, şundïj näticä çïgarïrga mömkin – urïslar, ět çabïşïnda ciñsälär dä, alarnïñ şovinistlïklarï kotïra başlïj, alar Rossijaneñ ciñelmäslegenä iman kiterälär. Dön’jada jözlägän illär, meñlägän millätlär bar, ni öçen soñ äle urïs kïna alar arasïnda aerïlïp torïp, mäñge ciñelmäs bulïrga tieş? Kajdan kilgän bu çamasïz böeklek çire? JAki bu üzeñneñ meskenlegeñne dön’jaga kürsätmäs öçen ber bitlekme? JAşäü şartlarï buença Rossija bügen Evropa illäre häm Amerika belän çagïştïrganda, iñ tübän urïnda tora. Evropa illäre häm Amerikada böten närsä keşegä jaxşï bulsïn öçen ěşlänsä, Rossijadä barïsï da keşegä karşï ěşlänä. Biredä xalïk jaşämi, ä gazap çigä, Rossija talau, aldau, cinajat’lär ile, monda, ajak astïnda kalmas öçen, ertkïç bulïrga kiräk. Agressor ilneñ xalkï da äkerenläp agressorga äjlänä ikän, şuña kürä alar üzlären dön’jada gel ciñüçe bulïrga tieş, dip ujlïjlar. Äz genä alarça bulmasa, bar dön’jadan üç alïrga totïnalar... Bügen Rossija däüläteneñ töp ideologijase – faşizmga jakïnlaşïp kilüçe urïs şovinizmï, mäktäplärdä ana telen beterü, köçläp xristian dine ukïta başlau, skinxedlarnïñ başka millät väkillären üterep jörüläre – şunïñ açïk çagïlïşï... * * *
Uzgan gasïrnïñ 90nçï ellarïnda kauşap kalgan şïmçïlïk organnarï jañadan kuätlänep kittelär, xäzer Rossija belän kabat alar idarä itä. Äjterseñ lä utïzïnçï ellarda millionlagan korban Stalin lager’larïnda çeremägän, ber gaepsez keşelär jukka çïkmagan! JAñadan şul uk javïz ideologija, şundïj uk mäkerle alïmnar, däülät isemennän başkargan şul uk terror häm diversijalär... Şïmçïlïk organnarï / alarnï iminlek organnarï dip äjtergä tel äjlänmi/ bigräk tä milli azçïlïkka häm möselmannarga üzläreneñ azau teşlären batïrdïlar, däülät belän bergä, alarnïñ tellärenä, dinnärenä, üzlärenä karşï sugïş ig˝lan ittelär. Bu ellarda gönahsïzga gaeplänep Rossija törmälärenä ïrgïtïlgan, anda kotoçkïç gazaplar kürgän möselmannar turïnda kiläçäktä dastan-ěpopejalär jazïlaçak äle... Ni öçen şïmçïlïk organnarï şulaj azïndïlar soñ, nigä alarnïñ üzlärenä bu ěşläre öçen bernindi cäza da juk? Çönki alarnïñ sovet çorïnda kïlgan javïzlïklarïna tulï bäja birelmäde, alar il häm millät aldïnda tulïsïnça faş itelmädelär, cäzasïn almadïlar. JUgïjsä, keşelärne atu, kïru, juk itü öçen genä tözelgän ÇK, NKVD, KGB, Stalin çorïnda 60 million üz xalkïn kïrïp salgan bu şïmçïlïk organnarï Njurenberg protsessïnda xökem itelergä tieş ide! Ä alar bu javïzlïklarï öçen cäza almadïlar, täübägä kilmädelär häm tagï şul mäkerle julga bastïlar... JUkka gïnamï Baltik bue illärendä kajçandïr şïmçïlïk organnarïnda ěşlägän jaki agent bulïp torgan keşelärne däülät ěşlärenä almïjlar, alarnïñ isemlären xalïk aldïnda faş itälär, keşelärneñ ülemenä säbäpçe bulgannarnï cäzaga tartalar. Bu döres ěş ikän, çönki şulaj bulmaganda, alar jañadan baş kalkïtïp, xalïknïñ üzen törmälärgä utïrta başlïjlar. Rossijadä xäzer şul xäl küzätelä. Ul gïna da tügel, şïmçïlïk organnarïnïñ xäzer üz tarixçïlarï, jazuçïlarï barlïkka kilde, alar böten köçlären Stalinnï agartuga, repressijalärne aklauga birälär, şul turïda tom-tom kitaplar jazalar, televizordan tapşïrular oeştïralar, milli häm säjasi xäräkätlärgä ütep kerep, üz ěşlären alïp baralar. JAg˝ni, jaña şäxes kul’tïna cirlek äzerlilär... * * *
1991 elnïñ avgust aendagï GKÇP könnäre bik xävefle buldï, anïñ närsä belän betäse bilgele tügel ide. Bu könnärdä härkem üzeneñ inanuïnça ěş itte – Kazan uramnarïnda da kemnärder GKÇPga karşï xalïk demonstratsijaläre oeştïrdï, kemnärder, ak käçtüm-çalbarlar kiep, kullarïna çäçäk bäjlämnäre totïp, “Bezneñ könnär kilde!” – dip söenep jördelär. Bäxetkä, ul çagïnda “alarnïñ könnäre” kilmäde, Rossijadä başlanïp kitkän demokratija, milli kütäreleş berniçä el bulsa da dävam itä aldï. Menä xäzer, çïnnan da, “alarnïñ könnäre” kilde – jañadan alar xïjallangan diktatura kire kajttï, irek kïsïldï, milli azçïlïklar tagï poçmakka kuïp kertelde. Häm tege ellarda “Bezneñ könnär kilde!” – dip, kullarïna çäçäk bäjlämnäre totïp jörüçe tatarlar bügen Rossijaneñ däülät büläklären ala – diktaturaga tugrï bulïp kalgannar öçen, millätläre betep jatkanda, xalïklar duslïgïna dan cïrlagannarï öçen, mäñgegä imperijaneñ tugïrïlïklï kollarï bulgannarï öçen... * * *
Soñgï vakïtta Rossija buença uzdïrïlgan soraştïrular şunï kürsätkän – bu ildä jaşäüçelärneñ iñ zur doşmannarï Amerika, ä iñ jakïn duslarï Belorus’ häm Kïtaj Respublikalarï ikän. Amerikaga doşmanlïk kara könçelektän häm urïs säjasätçeläreneñ xalïknï tuktausïz kotïrtuïnnan kilä, älbättä, jugïjsä, Rossija jaşäü şartlarï buença Amerikanïñ ajak tïrnagïna da tormïj. Ä menä Kïtajga karata kajdan kilä şundïj gam’sez duslïk tojgïlarï, Rossijane jaulap alsa da, Amerika tügel, çin çirüe basïp kitäçäk bit! Milliard jarïm kïtaj inde üz cirlärenä sïjmïj, ul büselep Rossijagä, Erak Könçïgïşka kilep çïktï, Uralga xätle şuïşïp kilep citte. Kïtaj keşese ber cirgä dä kitär öçen kilmi, anïñ artïnnan, koral totïp, üz şïmçïlarï da kilä, häm alar bu çirüneñ Rossijadä kaluï öçen barïsïn da ěşläjaçäklär. Xäzer Rossijadä ěşçe köçlär citmi, alar şul problemanï ilgä kïtajnï kertep xäl itmäkçelär। Rossija citäkçelege häm urïs xalkï öçen möselman üzbäk-kïrgïz ěşçelärenä karaganda, mäcüsi kïtajlar jakïnrak, küräseñ. Ämma urïslar äle şunï belmi – ber 40-50 eldan alar üzläre dä kïtajlar karşïna kilep, Rossijadä ber genä urïs mäktäbe, televideniedän ber genä urïs tapşïruï kürsätüne telänep jörijaçäklär bit! Bügenge köndä tatarlar urïslar aldïnda şulaj jalïnïp jörgän kebek... Altïn Urda çorïnda urïs kenäzlärenä cirläre belän idarä itü öçen jarlïklar birgän tatar xannarïnïñ varislarï şundïj tübänçelekle xälgä kaldï, ämma urïsnïñ üzenä dä kïtaj tarafïnnan şul uk faciga janïj... Bumerang ike jaklï bula, häm anïñ ber jagï härvakït üzeñä karşï ata... Tarixi bumerang bigräk tä...(Dävamï bar)
