Kitap jandïru kemgä kiräk?

Fäüzija Bäjrämova,

jazuçï, tarix fännäre kandidatï,
Bötendön’ja tatar kongressïnïñ başkarma komitetï äg˝zasï,
“Ittifak” tatar milli bäjsezlek partijase räise

Soñgï vakïtta min ajga jakïn Seberdä bulïp kajttïm häm Kazan xällärennän bixäbär bulïp tordïm. Kajtïp kerüemä, kïş urtasïnda jaşen sukkan kebek kurkïnïç xäbär aldïm – Tatarstanda islam kitaplarïn jandïrïrga ämer bulgan imeş! Kem, nindi ämer birgän, ni öçen Tatarstanda häm nindi kitaplarnï jandïralar – bu soraular ber mizgel ěçendä canïmnï ajkap çïktï häm min alarga cavap ězläp Kazanga junäldem. Ul arada matbugattta bu temaga berniçä mäkalä dä basïlïp çïktï, Fändäs Safiullinnïñ “Zvezda Povolzh’ja” gazetasïndagï jazmalarï, “Vatanïm Tatarstan” gazetasï bitlärendäge äñgämälär, “Azatlïk” tatar-başkort radiosï materiallarï mäs’älägä beraz açïklïk kertkändäj buldï. Bötendön’ja tatar kongressïnïñ 13-14 martïnda uzdïrgan kiñäşmälärendä dä bu tema kat-kat kütärelde, kürenep tora, islam kitaplarïn jandïru mäs’äläse xalïknï nïk borçïj ide. Çönki millätebezneñ küpçelege äle namaz ukïmasa da, üzen barïber möselman dip sanïj, şuña kürä islam kitaplarïn jandïrunï ul cinajat’kä isäpli, faciga itep kürä.

Tatar kongressïnda uzdïrïlgan cïelïşta min dä üz fikeremne äjttem, islam kitaplarïn jandïrunï kisken gaeplädem, bu xälneñ millät öçen kara tap bulasïn kisättem. Uzgan gasïr urtalarïnda Garif Gobäj “Kor˝än serläre” dip atalgan kitap jazïp, tatar xalkïn böten islam dön’jasï aldïnda xurlïkka kaldïrgan ide inde. Bu kitap urïs häm garäp tellärenä tärcemä itelep, jartï gasïr bue tatar xalkïna karşï ěşläde, bezne böten dön’jada iñ dinsez häm nadan kavem itep kürsätte. Härxäldä, bez, tatarlar, islam dinen äle päjgambärebez Möxämmät sallalahu galäjhissälam vakïtïnda uk kabul itkän bulsak ta häm böten törki dön’janï üz artïbïzdan ijartkän imam millät bulïp torsak ta! Inde kabat imanga kajtuïbïz, mäçet-mädräsälärebez, dini kitaplarïbïz belän bu kara tapnï juïp kïna beterep kilä idek, tatar xalkïnïñ kulïna tagï islamga karşï utlï kisäü tottïrdïlar – bez Rossija xökem itkän, tïjgan islam kitaplarïn üzebez utka jagïrga tieş ikän! Bu mömkin xälme?! Üzen möselman dip jörgän keşe öçen monnan da zur cäzanïñ buluï mömkinme? Inde islam dön’jasï bezgä närsä äjter? Monïñ öçen Allahï Tägalä nindi cäzalar birer?..

Kazanda bulïp ütkän cïelïşlar da, bu temaga ukïgan mäkalälär dä minem soraularïma tulï cavap birmäde häm min kitap jandïru temasïn başlap cibärgän böten oeşmalarnï üzem jörep çïgarga buldïm. Iñ berençe bulïp Tatarstan Dinija näzarätenä bardïm, möfti Gosman xäzrät Isxakïj Kazanda juk ide, şuña kürä anïñ urïnbasarï Väliulla JAkup belän oçraştïm. Şunïsïn da onïtmaska kiräk, tïelgan islam kitaplarïn jandïrïrga kiräk, digän süzne 4 mart könne möftijattä uzdïrïlgan “tügäräk östäl”dä Väliulla xäzrät başlap äjtä häm soñïnnan bu xakta interv’jularïnda kabatlïj. Min annan: “Sez islam kitaplarïn jandïrïrga, digän ämerne kajdan aldïgïz?” – dip sorïjm. Väliulla xäzrät üze höcümgä küçep: “Küp möselmannarnïñ öjlärendä tïelgan kitaplar bar, alar belän xäzer nişlärgä? – dip cavap birä. – Kilep alïp kitkännären, ul kitap saklauçïlarnï kulga alularïn kötärgäme? Älbättä, alarnï juk itärgä kiräk.” “Ämma Tatarstanda islam kitaplarïn tïjarga, juk itärgä, digän ber genä sud kararï da çïgarïlmadï bit, nigä ällä kajdagï Bogïrïslandagï sud kararï nigezendä bezdä kitaplar juk itelergä tieş?” – dim. Väliulla xäzrät: “Islam kitaplarï Rossija Federatsijase zakonï nigezendä, ěkstremistik material bularak juk itelä, alar Rossijane cimerergä, xälifät tözärgä çakïra, Sez dä şular jaklïmïni?” – dip tezep kitte.

Bolaj süz köräşterügä kerep kitsäk, bezneñ bäxäs köne bue barïrga mömkin ide. Min Väliulla JAkuptan Tatarstanda bu ěşneñ närsädän başlanganlïgïn soradïm. Bu ïgï-zïgïlar barïsï da anïñ Tatarstan Prokurorï Kafil Ämirovka jazgan xatïnnan başlangan ikän. Şuşï elnïñ 30 janvarïnda möfti urïnbasarï Väliulla JAkup Tatarstan Prokurorïna: “Tïelgan islam kitaplarï belän nişlärgä, alarnï jukka çïgarïrgamï, jukka çïgargan oçrakta, niçek itep?” digän ěçtälekle xat cibärgän bulgan. Süzebez dälille bulsïn öçen, bu xatnï ukuçïlarga da täk˝dim itäbez:

“...В последнее время в Российской Федерации законодательно определен процедурный порядок по запрету религиозной литературы. К началу 2008 года в список запрещенных на территории РФ религиозных книг попало несколько десятков изданий, имеющих отношение к Исламу. В этой связи обращаемся к Вам с просьбой разъяснить, что должны делать мусульманские организации в том случае, если у них была ранее закуплена книжная продукция, попавшая в этот список? Подлежит ли она уничтожению, если да, то кем и каким способом должна быть уничтожена, либо она должна быть сдана органам государственной власти? Могут ли мусульманские священнослужители по служебной необходимости хранить отдельные экземпляры таковой литературы в рабочих кабинетах мечетей, недоступных для посетителей, или в собственных частных жилых помещениях? Эти вопросы часто поступают в ДУМ РТ, поэтому надеемся на скорый содержательный ответ.”

Kïskasï, Väliulla JAkup Tatarstan Prokurorïn bu temaga üze tartïp kertkän bulïp çïktï. Tatar xalkïnda monï “Kïçïtmagan cirne kaşu”, dilär. Häm, älbättä, Tatarstan prokuraturasï möftijatneñ räsmi xatïna räsmi räveştä cavap birgän, aña Respublika Prokurorï Kafil Ämirov üze kul kujgan. Ämma ul cavapta, bik tïrïşïp ězläsäñ dä, tïelgan islam kitaplarïn jandïrïrga, digän süz juk! Kiresençä, bu cavaptan kürengänçä, başkalarga taratu maksatïnnan saklangan kitaplar gïna tïelgan kitap bulïp isäplänä ikän. Süzem dälille bulsïn öçen, Tatarstan Prokurorï Kafil Ämirovnïñ 2008 elnïñ 27 fevralendä Respublika Dinija Nazäratenä birgän cavabïn tulïsïnça kiteräbez:

“Прокуратурой Республики Татарстан рассмотрено Ваше заявление о разъяснении порядка обращения либо уничтожения приобретенной мусульманскими организациями, книжной продукции, впоследствии вошедшей в федеральный список экстремистских материалов. Согласно ст. 13 Федерального закона РФ “О противодействии экстремистской деятельности” на территории Российской Федерации запрещаются распространение экстремистских материалов, а также их производство или хранение в целях распространения. Производство, хранение или рапространение экстремистских материалов является правонарушением и влечет за собой ответственность. Действующее законодательство не устанавливает каких-либо особых требований к порядку и способу уничтожения информационной продукции, вошедшей в федеральный список экстремистских материалов. Вместе с тем, уничтожение вышеуказанных материалов может быть произведено в соответствии с общепринятыми правилами делопроизводства.”

Küräsez, Prokurornïñ räsmi cavabïnda tïelgan islam kitaplarïn jandïrïrga, digän ämer juk. Alajsa, kajdan, kemnän çïkkan soñ bu kurkïnïç süz? Ul bit äle berkem tarafïnnan da kire kagïlmadï, üz köçendä kala birä! Şuşïlarnï açïklau öçen, min Tatarstan Prokurorï Kafil Ämirov janïna junäläm. Anïñ möftijatkä räsmi cavabïn kulga totïp söjläşäbez. “Min tïelgan islam kitaplarïn jandïrïrga kiräk, digän ämer birmädem, - di Kafil äfände Ämirov. – Bez üzebez iskergän, srogï çïkkan proizvodstovo kägaz˝lären jandïrabïz, üzara söjläşkändä möfti urïnbasarïna şul xakta äjtkän idem, şul süz ämer räveşendä barïp citkängä oxşïj.”

Äje, Väliulla JAkup barlïk interv’jularïnda da bu ämerneñ Tatarstan Prokuraturasïnnan kilgänlegen äjtä. “Tïelgan islam kitaplarï isemlege Rossijaneñ xokukïj kiñleklärendä çagïştïrmaça küptän tügel genä barlïkka kilde, ämma tïju tärtibe äle buldïrïlmagan ide. Bezneñ xatka da jandïrïp bula, dip cavap kilde”, - di ul üzeneñ 11 martta “Azatlïk” tatar-başkort radiosïna birgän interv’jusïnda. Ägär biredä süz Tatarstan Prokuraturasï birgän cavap turïnda barsa, anda “jandïrïp bula” digän kiñäş juk bit! Şul uk fikerne Väliulla JAkup “Vatanïm Tatarstan” gazetasïnda da kabatlagan: “Min prokurordan iñ jaxşï ïsul nindi, dip soradïm. Ul, iskergän cinajat’ ěşlären kotel’nïjlarda jandïralar, dip cavap birde, bezgä dä şunï kiñäş itte. Bez üz çiratïbïzda möselman mäxällälärenä jandïrïrga täk˝dim ittek.” (“Vatanïm Tatarstan”, 2008, 7 mart sanï.)

Menä şulaj, cämägat’, kemnärneñder çäj ěçkändä söjläşkän süzläre, ämer räveşenä kerep, möselmannar arasïna taralgan bulïp çïktï. Räsmi organnar tarafïnnan, “tïelgan islam kitaplarïn jandïrïrga”, digän boerïk juk, taläp juk, ä Tatarstan Dinija näzaräte inde dini kitaplarnï ut törtep jandïrïrga äzer tora, möselmannarga şunï täk˝dim itä! Tatarstan Prezidentï böten islam dön’jasï bujlap tolerantlïk ürnäge bulïp jöri, garäp korol’läre belän koçaklaşa, ä Tatarstanda islam kitaplarïn jandïrïrga cïenalar! Bezgä kalsa, ja bu Tatarstanga karşï ěşlängän mäkerle provokatsija, jaisä bergäläp ěşlängän astïrtïn ěş. Ni bulsa da, bu xällär Tatarstannï, tatar xalkïn bizämi, kïrgïj häm kurkak kavem itep böten dön’jaga kürsätä...

Kafil äfände Ämirovka: “Kullarïnda tïelgan islam kitaplarï bulgan keşelär nişlärgä tieş?” – digän soraunï biräm. Çönki tïelgan kitaplar arasïnda “Liçnost’ musul’manina”, “ZHizneopisanie Proroka” kebek unikal’ kitaplar da bar, alar här möselmannïñ öendä saklana, alar minem üzemdä dä bar.

- Bu zakon keşelärneñ öjlärendä, şäxsi milek bulïp saklangan kitaplarga kagïlmïj, - dide Tatarstan Prokurorï. – Çönki zakonda “...xranenie v tseljax rasprostranenija” digän süzlär bar, alga taba da “xranenie ili rasprostranenie ěkstremistskix materialov” dielgän. JAg˝ni, ägär keşe öendäge ul tïelgan kitapnï başkalarga birmi ikän, üze öçen genä fajdalana ikän, bu inde ěkstremistik materialnï taratuga kermi. Ä inde mäçet-mädräsälärdä ul kitaplar küpläp cïelgan ikän, Dinija näzaräte üzendä alar öçen ber fond buldïra ala, jag˝ni, üzendä saklïj. Ä xökem ěşenä ělägep, konfiskovat’ itelgän kitaplar inde mäxkämä karamagïnda kala, alar bu kitaplar belän ni teläsälär, şunï ěşli alalar.

Şulaj itep, bäxäsle temaga nokta kueldï, barlïk soraularga cavap tabïldï kebek. Ämma bolarnï xalïkka kem añlatïr soñ? Şuşï xäbärlär belän min jañadan möfti urïnbasarï Väliulla JAkup janïna junäldem, ämma anïñ bu xäbärlärgä bik ise kitmäde, “Sez şuşïlarnï añlatïp, ber mäkalä jazïgïz inde”, - dip äjtüdän arï uzmadï. Ä tïelgan kitaplarnï jandïrïrga ämer algan mäxällä möselmannarï ni ěşlär? Ällä inde ěş betkänme, islam kitaplarï küptän janïp köl bulganmï? Ä Tatarstanda islam kitaplarïn jandïralar ikän, digän kara xäbär belän nişlibez, ul bit inde böten Rossijagä taralïp ölgergän! Monda ber minem genä mäkaläm citmi, şuşï mäs’älägä cavap birä torgan keşelärneñ räsmi cavaplarï, xalïkka añlatularï kiräk bulaçak. Şundïj ujlar belän min Tatarstan Respublikasï Vitse-Prem’erï Zilä xanïm Välieva janïna junäldem. Citmäsä, 16 mart könne “Tatarstan – JAña gasïr” kanalïnïñ “7 Kön” tapşïruïnda da bu temanï kuertïp, bäg˝ze adämnär kitap jandïrïrga fätvä birep utïrgannar ide. Gomumän, ul tapşïru bik säer häm mäkerle kilep çïktï – başta Tatarstan Prezidentï Mintimer Şäjmievnïñ garäp illärendä korol’lär belän koçaklaşïp jörüen kürsättelär, anïñ artïnnan uk Tatarstanda terrorçïlïk turïnda, 100 elga törmägä jabïlgan möselmannar turïnda kurkïnïç xäbär buldï, tapşïrunï islam kitaplarïn jandïru turïnda sjuzhet belän tämamladïlar. Bu tapşïrunï karagaç, Tatarstanda terror, ěkstremizm, xälifät, inkvizitsija, tagï ällä närsälär bulïp jata ikän, dip ujlïjsïñ, ä Tatarstan Prezidentï anda barïp kiresen söjli bit, bezdä tïnïçlïk, tolerantlïk, dinnär irege, di, kajsïna ïşanïrga?

Tatarstan Respublikasï xökümäte räise urïnbasarï Zilä Räximcan kïzï Välievaga min şuşï soraularnï birdem. Ul tapşïrunï tulïsïnça karamagan bulïp çïktï, jañadan tanïşïp çïgasïn äjtte. “Çïnnan da, kemnärgäder Tatarstannï ěkstremizm ojasï itep kürsätü kiräk, axïrï, - dide ul. – Ämma mondïj kotkïnïñ Tatarstannïñ üzendä oeştïrïluï, üzendä kürsätelüe hiç tä jarïj torgan närsä tügel. Bu kitap jandïru mäs’äläsendä dä ber nokta kujarga kiräk, çönki andïj süzneñ bulganï juk bit.”

- Kïzganïçka karşï, andïj süzlär jöri şul Tatarstanda, bälki inde gamälgä dä aşïrïla torgandïr, - didem min. – Şuña kürä, xalïkka añlatu öçen, räsmi oeşmalarnïñ bu xakta ber belderüläre kiräk. Bezdä, ministrlar kabinetï karşïnda, din ěşläre buença komitet bar, bälki şular berär belderü jasarlar, Tatarstanda islam kitaplarïn jandïru turïnda ämer bulmaganlïgïn, alarnïñ jandïrïlmavïn xalïkka xäbär itärlär? JUgïjsä bez, tatarlar, şuşï xäbärlär nigezendä genä dä tarixka islam kitaplarïn jandïruçïlar bulïp kerep kalabïz bit, Allam saklasïn! Min tatar milläteneñ jözendä mondïj kara tap buluïn telämäs idem...

Iñ soñgï ěşem itep min bolar xakïnda Tatarstan Respublikasïnïñ din ěşläre buença komitetï citäkçese Rinat Väliullinga xäbär ittem, bu mäs’älädä berär belderü kiräk bulsasïn äjttem. Inde ber atna vakït ütep, ni Dinija näzaräte, ni Tatarstan Prokuraturasï, ni Prem’er-ministr urïnbasarï, ni din ěşläre buença komitet bernindi räsmi belderü belän çïkmagaç, şuşï mäkalämne jazarga buldïm. Cämägat’, añ bulïgïz, Tatarstanda tïelgan islam kitaplarïn jandïru turïnda ämer birelmägän, ämma alarnïñ janïp juk buluï kemnärgäder kiräk, şuña kürä bu ěşne başlap cibärgännär! Islam kitaplarïn jandïru – ul öleşläp Kor˝änne jandïru, digän süz, çönki alarda ajat’lär häm sürälär bar, xädislär jazïlgan. Häm Allah Kitabïna kul kütärergä berkemneñ dä xakï juk, dinebezne dä kïjamät könenä çaklï Allah Üze saklajaçak! Ä menä millätebezneñ namusïn saklau bezgä jöklätelgän, bu sïnaular bezgä cibärelgän, häm 21 gasïr inkvizitorlarïna karşï bez üzebez köräşergä tieşbez! Möftilär kuşa, dip, islam kitaplarïn jandïrmagïz, östegezgä gönah almagïz, mondïj imansïz ämer birgän bändälärgä dinebez belän idarä itärgä jul kujmagïz!

2008 el, 22 mart.

fiker alïşu

Кому выгодно сожжение книг?

Фаузия Байрамова,
писатель, к.и.н,
член Исполкома Всемирного Конгресса Татар

Прошлый месяц я провела в путешествии по Сибири, и это помешало мне быть в курсе событий, происходящих в Казани. И вот к моему приезду, как гром среди ясного неба, меня уже поджидало неприятное известие – якобы в Татарстане отдан приказ на сожжение мусульманских книги. Кто отдал такой чудовищный приказ, почему это делается именно в Татарстане, какие именно книги должны быть уничтожены? Эти вопросы взбудоражили меня настолько, что я отправилась из Челнов в Казань искать правды. К этому времени в печати уже появилось множество возмущенных статей на эту тему. Отклики Фандаса Сафиуллина в “Звезде Поволжья”, несколько интервью, опубликованных в “Ватаным Татарстан”, материалы татаро-башкирского отдела радиостанции “Свобода” также затрагивали эту тему. Этот вопрос поднимался на совещании Всемирного Конгресса Татар 13-14 марта. Было видно, что эта проблема сильно обеспокоила людей. Большинство татар хотя и не соблюдают намаз, считают себя мусульманами, и для них сожжение религиозных книг сродни преступлению, для многих это была трагедия.

На последнем совещании Татарского Конгресса я высказала свою точку зрения по этому поводу, резко осудив зачинщиков и предупредив, что подобный инцендент ляжет позорным пятном на совести татарского народа. В середине прошлого столетия писатель Гариф Губай своей книгой “Тайны Корана” уже опозорил татарский народ перед всем исламским миром. Эта книга, переведенная на русский и арабский языки, еще долгое время продолжала портить репутацию татар - весь мусульманский мир показывал на нас пальцем, как на самых безбожных и невежественных людей. Это несмотря на то, что мы татары, приняли Ислам еще во веремена пророка Мухаммеда с.г.с., веками служили религии верой и правдой, являясь светочом для всего тюркского мира! И вот только-только татарский народ после стольких лет атеизма начал было возвращаться в лоно Ислама, строить мечети, издавать религиозные книги – как его опять пытаются использовать как орудие в борьбе с Исламом. Руками татар пытаются совершить акт инквизиции, а именно сжечь все мусульманские книги, попавшие под запрет в России! Это что-то немыслимое! Разве такое возможно?! Разве нет страшнее наказания для мусульманина?! Что опять подумают о татарах в исламском мире?! А какое наказание ждать нам от Аллаха за такой грех?!

Ни многочисленные совещания, ни газетные статьи не смогли полностью ответить на мои вопросы, и я решила сама обойти все организации, начавшие кампанию вокруг сожжения книг. Первым делом я посетила Духовное Управление Мусульман Татарстана. Муфтия Гусмана хазрата Исхакова в Казани не было, поэтому я встретилась с его заместителем Валиуллой Якуповым. Надо отметить, что первым, кто высказал идею о сожжении запрещенных мусульманских книг был именно Валиулла Якупов. Произошло это 4 марта в муфтияте на заседаниии “круглого стола”. Позднее он неоднократно потдверждал это в многочисленных интервью. На мой вопрос: “Кто отдал приказ о сожжении мусульманских книг?”, он отреагировал раздраженно и ответил вопросом на вопрос: “Во многих мусульманских семьях имеется крамольная, запрещенная религиозная литература, что с ней теперь делать? Ждать пока придут и арестуют ее читателей? От таких книг надо быстрее избавляться.” Я возмутилась: “Как? Но в Татарстане нет ни одного решения суда по запрещению и ликвидации мусульманской литературы. Почему мы должны действовать, опираясь на приказ Бугурусланского суда?” На что Валиулла Якупов пошел в открытое наступление: “Исламские книги уничтожаются согласно законам Российской Федерации, как литература экстремистского толка, они призывают к уничтожению России и провозглашению халифата. А, значит и вы тоже на стороне экстремистов?”

Продолжи мы в том же духе, наш диспут продлился бы до вечера. Я просто спросила, с чего началась эта затея с сожжением книг. Оказывается вся истерика началась с его собственного письма, написанного на имя прокурора Татарстана Кафиля Амирова. 30 января этого года заместитель муфтия Валиулла Якупов в своем письме прокурору Татарстана Кафилю Амирову пишет такие строки: “Что делать с запрещенными книгами? Ликвидировать? Если ликвидировать, то каким образом?” Для доказательства привожу его письмо:

“...В последнее время в Российской Федерации законодательно определен процедурный порядок по запрету религиозной литературы. К началу 2008 года в список запрещенных на территории РФ религиозных книг попало несколько десятков изданий, имеющих отношение к Исламу. В этой связи обращаемся к Вам с просьбой разъяснить, что должны делать мусульманские организации в том случае, если у них была ранее закуплена книжная продукция, попавшая в этот список? Подлежит ли она уничтожению, если да, то кем и каким способом должна быть уничтожена, либо она должна быть сдана органам государственной власти? Могут ли мусульманские священнослужители по служебной необходимости хранить отдельные экземпляры таковой литературы в рабочих кабинетах мечетей, недоступных для посетителей, или в собственных частных жилых помещениях? Эти вопросы часто поступают в ДУМ РТ, поэтому надеемся на скорый содержательный ответ.”

Как видите, Валиулла Якупов сам втянул прокурора Татарстана в этот скандал. У татар по этому поводу есть хорошая пословица: “Кычытмаган жирне кашу”. Конечно, прокуратура Татарстана вынуждена была дать официальный ответ на подобный запрос из муфтията и прокурор Кафиль Амиров сам подписал ответ. Но в ответе прокурора нет ни слова о сожжении книг! Напротив, из ответа прокураторы видно, что только книги, хранимые с целью распространения попадают под запрет. Вот ответ прокурора Татарстана Кафиля Амирова Духовному Управлению Мусульман РТ от 27 февраля 2008:

“Прокуратурой Республики Татарстан рассмотрено Ваше заявление о разъяснении порядка обращения либо уничтожения приобретенной мусульманскими организациями, книжной продукции, впоследствии вошедшей в федеральный список экстремистских материалов. Согласно ст. 13 Федерального закона РФ “О противодействии экстремистской деятельности” на территории Российской Федерации запрещаются распространение экстремистских материалов, а также их производство или хранение в целях распространения. Производство, хранение или рапространение экстремистских материалов является правонарушением и влечет за собой ответственность. Действующее законодательство не устанавливает каких-либо особых требований к порядку и способу уничтожения информационной продукции, вошедшей в федеральный список экстремистских материалов. Вместе с тем, уничтожение вышеуказанных материалов может быть произведено в соответствии с общепринятыми правилами делопроизводства.”

Как видите, в официальном ответе прокурора нет приказа на сожжение запрещенных книг. Тогда кто пустил этот слух? Он ведь еще остается в силе, так как никем не был опровергнут. Чтобы прояснить ситуацию я отправилась к прокурору Татарстана Кафилю Амирову. Мы долго говорили, держа перед собой письменный ответ покурора. “Я не отдавал приказ на сожжение исламских книг, - говорит Кафиль Амиров, - но мы часто сжигаем свои старые бумаги и делопроизводства, вышедшие срока. В моем разговоре с зам. муфтия я упомянул это, но он видимо неправильно понял, и решил, что это приказ.”

То, что Валиулла Якупов “неправильно понял” слова прокурора – очевидно. Во всех своих интервью он ссылается именно на приказ прокурора Татарстана. “Список запрещенных книг появился сравнительно недавно на правовом пространстве России, а меры пресечения еще не разработаны. И на наш запрос пришел ответ, разрешающий сожжение книг”, - сообщил Валиулла Якупов 11 марта в своем интервью татаро-башкирскому сервису радиостанции “Свобода”. Если он имеет ввиду ответ прокурора Татарстана на свое письмо, то там нет ни слова о возможности сожжения книг! Эту же идею Валиулла Якупов муссировал и на страницах газеты “Ватаным Татарстан”. Он говорит: “ Я спросил у прокурора о лучшем способе избавления от крамольной литературы. Он ответил, что в прокуратуре старые уголовные дела сжигают в котельных, и нам посоветовал сделать то же самое. Мы в свою очередь предложили сжечь литературу самим мусульманским общинам.” (“Ватаным Татарстан”, 7 марта, 2008).

Вот такие дела, иптешлэр. Разговор за чаепитием приобретает официальную окраску и уже преподносится как официальная директива. Никакого приказа со стороны правовых органов “о сожжении запрещенных исламских книг” не было и в помине, не было даже требования, а Духовное Управление мусульман Татарстана уже стоит с зажженной спичкой наготове, и само навязывает мусульманам совершить преступление! Президент Татарстана разъезжает по всему исламскому миру, представляя собой пример веротерпимости, получает религиозные премии от арабских королей, а в его собственнной республике началась кампания по сожжению исламских книг! На мой взгляд это хорошо-спланированная провокация для компромитации имиджа Татарстана. В любом случае, эти события не возвысят ни Татарстан, ни татарский народ. Вещи такого рода роняют престиж отдельно взятого народа, выстваляя его как раболепное сборище трусов и дикарей.

- А что делать тем, у кого на руках оказалась запрещенная литература? задаю я вопрос Кафилю Амирову. - Потому что среди запрещенных книг есть такие уникальные произведения, как “Личность мусульманина” и “Жизнеописание Пророка”. Эти книги есть почти в каждом мусульманском доме, в том числе и у меня.

- Этот закон не касается книг, уже находящихся в домашних коллекциях, ответил прокурор Татарстана, - так как в законе упоминается “хранение в целях распространения”, а дальше уточняется “хранение или распространение экстремистских материалов”. То есть, если человек у себя дома читает литературу подобного рода не распространяя ее другим, это не попадает под категорию “распространение экстремистских материалов”. А что касается мечетей и медресе, то эти книги Духовное Управление Мусульман может хранит у себя, создавая для них отдельный фонд. А те книги, что попали под следствие и были конфискованы, они остаются под ведением суда, и правовым органам самим решать, что с ними делать дальше.

Таким образом я получила вполне исчерпывающий ответ, спорная тема вроде была закрыта. Но кто это объяснит людям? Я повторно отправилась к заместителю муфтия Валиулле Якупову, в этот раз он встретил меня довольно равнодушно. “Вы уж напишите статейку, объяснив суть дела,” – был его сдержанный ответ. А что должны делать мусульманские общины, уже получившие приказ на сожжение книг? Или все уже давным-давно сгорело до тла? А как быть со слухом о якобы намечающемся сожжении книг в Татарстане, который распространился уже по всей России! Здесь уже одной газетной статьей не обойтись, здесь нужно официальное объяснение тех людей, кто напрямую несет ответственность за этот инцендент.

Чтобы окончательно прояснить ситуацию, я отправилась к вице-премьеру республики Татарстан Зиле ханым Валеевой. Масла в огонь подлила передача “7 Дней” на канале ТНВ-Новый Век 16 марта, в которой также муссировалась эта тема, и вышеупомянутый представитель духовенства громко отдавал фетву на сожжение исламских книг. В целом эта передача выглядела очень провокационно-подозрительной – сначала показали сюжет о президенте Татарстана Минтимире Шаймиеве, выступающего на приемах у арабских королей, затем был ролик-страшилка о татарских, якобы, террористах, о мусульманах, осужденных на 100 лет, и вся эта эпопея завершилась сюжетом о сожжении исламских книг. После просмотра этой передачи складывается впечатление, что Татарстан есть оплот терроризма, экстремизма всех сортов, халифата, инквизиции, и вообще здесь творится что-то кошмарное. В то же самое время президент Татарстана рассказывает всему миру об идиллии религиозной веротерпимости и толерантности царящей в Татарстане. Кому верить?

Я задаю эти вопросы зам. Премьера-министра республики Татарстан Зиле Рахимьяновне Валеевой. Она не видела программу полностью и пообещала пересмотреть ее еще раз. “Действительно, кому-то выгодно представить Татарстан как рассадник экстремизма, - сказала она. - Но сеять ужас на ровном месте у себя в Татарстане – это никуда не годится. Надо поставить точку в этом некрасивом деле о сожжении книг, не надо распространять слухи о том, чего не было.”

- К сожалению, такие слухи уже ходят по Татарстану, может быть дело уже дошло до сожжения, - сказала я, - поэтому официальные лица должны выступить с опровержением этого слуха. У нас при кабинете министров имеется комитет по делам религий, может они выступят с заявлением. Кто-то же должен заступиться за репутацию Татарстана и объяснить, что никакого приказа на сожжение книг не было. А не то мы, татары из-за этих необоснованных слухов можем войти в историю, как сжигатели книг. Да спасет нас Аллах от этого! Я не желаю своему народу подобной участи.

В конце концов я обратилась к председателю комитета по делам религий Ринату Валиуллину с просьбой выступить с заявлением по этому поводу. Прошла неделя, но так как ни одно ведомство – ни Духовное Управление мусульман, ни Прокуратура Татарстана, ни заместитель Премьер-министра, ни комитет по делам религий так и не выступили с заявлением, я решила написать эту статью. Люди, будьте бдительны, в Татарстане никто не отдавал приказ на сожжение книг, но кому-то выгодно чтобы такая акция имела место, и с этой целью была инициирована грязная кампания. Сожжение исламских книг равносильно частичному сожжению Корана, так как в этих книгах приводятся аяты из Корана, хадисы, произносится имя Аллаха. Никто не вправе поднимать руку на святую Книгу, Аллах сам будет беречь ее и религию Ислам до конца дней! А вот сохранение чести нашего народа ложится на наши плечи, это экзамен для верующих, и мы должны выступить единым фронтом против инквизиторов 21-го века! Ни в коем случае не сжигайте книги по приказу горе-муфтиев, не берите грех на душу, не давайте повелевать вашими поступками людям, способных отдать такой богопротивный приказ!

22 марта, 2008.

обсудить

Бүгенге Россиядә ислам һәм праваслау диннәренең торышы

Фәүзия Бәйрәмова,
язучы, тарих фәннәре кандидаты,
Бөтендөнья татар конгрессының башкарма комитеты әгъзасы.

2008 елның 14 мартында БТКның милли-мәдәни сәясәт мәсьәләләренә багышланган “Түгәрәк өстәл” ендә ясаган чыгыш.

Бүген Россиядә ислам һәм праваслау динәренең хәле бертигез түгел, христиан дине дәүләт дине дәрәҗәсенә менеп җитте, ислам динен тотучылар исә һәртөрле кысуларга һәм эзәрлекләүләргә дучар ителде. Бөтен Россия буенча мөселманнарны төрмәләргә утырту, ислам дине китапларын хөкем итү һәм суд белән тыю, ислам дине һәм мөселманнар турында мыскыллы китаплар чыгару шул хакта сөйли. Кызганычка каршы, бу хәлләр Татарстанны да читләтеп үтмәде, моңа өстәп, соңгы вакытта ислам китапларын яндыру турында хәбәрләр таралды. Әгәр бу хәбәр дөрес булса, Татарстанда ислам китапларын яндыру иң зур җинаять булачак! Татарстан Президенты Минтимер Шәймиев толерантлык үрнәге булып бөтен ислам дөньясында йөри, ә биредә ислам китапларын яндыру-яндырмау турында сүз бара! Я бу махсус оештырылган бик зур провокация, яисә астыртын эшләнгән мәкерле эш. Ни булса да, бу Татарстанның йөзен каралта торган, Аллаһның ачуына дучар булырлык гөнаһлы гамәл, шуңа күрә моңа ашагыч чара күрергә кирәк. Без, татарлар, заманында Гариф Гобәйнең “Коръән серләре” дигән китабы белән бөтен ислам дөньясының каргышын алган идек инде, хәзер исә ислам китапларын яндыру белән Аллаһның бәддогасына ирешүебез бар, Аллам сакласын! Һәм нигә Богырысланда хөкем ителгән китаплар өчен Татарстанда ислам китаплары утка яндырылырга тиеш? Ни өчен бөтен пычрак эш Татарстан, татарлары кулы белән эшләнергә тиеш?! Татар конгрессының дин эшләре буенча комиссиясе ашыгыч рәвештә бу мәсьәләдә үз фикерен әйтер, дип уйлыйм.

Диннең үз эчендә, дин тирәсендә барган бәхәсләр дә милләт файдасына түгел, киресенчә, халыкны диннән биздерә торган гамәлләр. Кайбер галимнәрнең һәм дин әһелләренең җәдитчелекне суфичылыкка гына кайтарып калдырып, халыкның башын бутаулары да ислам диненә туры килми. Заманында аерым дин әһелләре арасында суфичылык идеология булып торса да, халык динне суфи буларак түгел, Коръән һәм сөннәт буенча тоткан. Татар халкы беркайчан да каберләргә табынмаган, кабер әһелләрен арадашчы итеп алмаган, төрекләр кебек, алардан киңәш сорамаган. Биләрдә агачларга чүпрәк-чапрак бәйләү мәҗүсилек булып торган кебек, андагы каберләрне изгеләштереп табына башлау да ислам күзлегеннән караганда мәҗүсилек булачак. Шуңа күрә татар халкын дингә өндәгәндә суфичылык, мәҗүсилек һәм җәдитчелек белән башларын әйләндерергә кирәкми, ә Коръәндә һәм сөннәттә ничек бар, шулай дин тотарга чакырырга кирәк.

Безнең дин әһелләре һәм галимнәр шушылар турында бәхәсләшеп яткан арада, Россиянең бөтен төбәкләрендә диярлек мәктәпләрдә христиан дине нигезләре укытыла башлады. Сүземне дәлилләү өчен, мин Курган өлкәсеннән бер документ алып кайттым, ул өлкәнең Шадрин районы мәгариф идарәсе җитәкчесенең татар кешесе, җирле депутат Әхмәдулла Хәбибуллинга җавабы. Әхмәдулла әфәнде үзе яши торган Йолдыз/Эчкен/ татар авылы мәктәбендә ислам мәдәнияты нигезләрен укытырга рөхсәт сорап район мәгариф бүлегенә мөрәҗәгать иткән булган. Җаваптан күренгәнчә, 2005 елда Курган өлкәсе Мәгариф идарәсе һәм Курган проваслау Епархия идарәсе арасында үзара хезмәттәшлек турында Килешү төзелгән һәм эш планы расланган булган. Шуның нигезендә өлкәнең күп кенә мәктәпләрендә “Христиан мәдәнияты нигезләре” курсы укытыла башлаган, бу дәресләрне Курган укыту учреждениеләрендә махсус әзерлек үткән белгечләр алып бара икән.

“Введение курсов духовно-нравственной направленности не предполагает религиозную подготовку обучающихся, - диелә рәсми җавапта. – Основная концепция – приобщение детей к истокам культуры своего народа с позиции ее неразрывной связи с христианством.”

Ә өлкәдәге татар балаларына нишләргә? Мәгариф чиновнигының моңа да җавабы бар, татар авылларында мәктәпкә “Ислам мәдәнияты нигезләре”н кертү өчен ул 5 төрле шарт куя. Беренчесе – ата-ананың язма гаризасы һәм баланың ислам мәдәнияты тарихын өйрәнергә шәхси ризалыгы. Икенчесе – Курган ИПК һәм ПРОсында тикшерү-экспертиза узган, һәм Курган өлкәсе Мәгариф идарәсе тарафыннан файдаланырга тәкъдим ителгән укыту-методик комплексы, ягъни, китаплар. Өченчесе – Курган мәгариф учреждениеләре ИПК һәм ПРОда бу курсларны укытырлык белгеч әзерләү, бу таләпнең читенә кулдан гына “яки башка институтта” дип тә өстәлгән. Дүртенче шарт – мәгариф учреждениесе советының бу предметны укыту база планына кертүе турында карар кабул итүе яки өстәмә белем бирүгә сәгатьләр билгеләве. Бишенчесе – Курган өлкәсе Мәгариф идарәсе белән мөселман җәмәгатьчелеге җитәкчеләре арасында шушы хакта Килешү төзү.

Бу таләпләрнең өчесен урыннарда да башкарып чыгарга була, әмма икесен Казан ярдәменнән башка эшләргә мөмкин түгел. Ягъни, ислам мәдәнияты һәм тарихы буенча китапларны, бигрәк тә, Курганда тикшерү үтә алырдай дәреслекләрне бары тик Татарстанда гына табарга мөмкин. Икенчесе – бу дәресләрне укыта алырдай белгечләрне бары тик Казанда, укытучыларның белемен күтәрү институтында гына әзерләргә мөмкин. Татарстаннан читтә яшәүче татарлар моны башкарып чыга алырлармы? Казан аларга вакытында һәм тиешле ярдәмне күрсәтә алырмы? Хәзер алар ярдәм сорап татар конгрессына да, Мәгариф министрлыгына да язалар, нәшриятларга, диния нәзарәтләренә дә мөрәҗәгать итәләр. Һәм аларның хатлары шушы оешмалар арасында югалып калырга да мөмкин, чөнки бездә, гадәттә, уң кул нәрсә эшләгәнне сул кул белми, читтәге татарлар да кая барырга белмичә, өч нарат арасында буталып йөриячәкләр. Шуңа күрә бу мәсьәләне күзәтүдә тоту өчен, координация өчен татар конгрессындамы, Мәгариф минисрлыгындамы бер бүлек оештырырга кирәк, дип уйлыйм, чөнки алга таба мондый хатлар, мөрәҗәгатьләр бөтен Россия буенча йөзәрләп килә башлаячак. Татарстаннан читтә яшәүче татарларга бу мәсьәлә буенча без ярдәм итмәсәк, беркем ярдәм итмәячәк, димәк, татар авылларында да мәктәпләрдә христиан дине нигезләре укытыла башлаячак. Әлбәттә, христиан динен укыту өчен мондый шартлар куелмаячак, чөнки алар артында дәүләт тора, ә читтәге татарлар артында бары тик Казан гына тора. Милләтебез һәм динебез каршында менә шушы олы җаваплылыкны тоеп эшләсәк иде!

фикер алышу

Татарлыкның кадерен белик!

Фәүзия Бәйрәмова,
язучы, тарих фәннәре кандидаты, Бөтендөнья татар конгрессының башкарма комитеты әгъзасы.

2008 елның 13 мартында БТК Башкарма комитеты республика иҗтимагый оешмасының җирле бүлекчәләре җитәкчеләре белән уздырылган киңәшмәдә ясаган чыгыш.

Татар конгрессының Татарстанда эшләүче җирле бүлекчәләре җитәкчеләре белән очрашу күптән кирәк иде инде, чөнки милләтнең язмышы бүген монда – Татарстанда, Идел-Уралда хәл ителә. Биредә татар әдәбияты, татар тарихы һәм мәдәнияты туа, иншаллаһ, татарның дәүләтчелеге дә биредә торгызылыр! Әмма татар конгрессы соңгы елларда үзенең төп көчен читтә яшәүче татарларга бирде, Финляндиядә яшәүче 50 татар янына да, Америкада яшәүче 40 татар янына да түбәтәй һәм чәкчәк тотып чыгып китте, корылтайларда да аларга урын түрдән булды, ә үзебезнең Арча татарларына һаман вакыт җитмәде, игътибар аз булды. Ниһаять татар конгрессы бу хатасын аңлап, биредә яшәүче милләттәшләребезгә йөз белән борыла башлады, бүгенге очрашуны шуның нәтиҗәсе, дип аңларга мөмкин.

Әйе, без Татарстанда яшәүче татарларга зур өметләр багълыйбыз, чөнки аларга милләтне саклау кебек зур җаваплылык, миссия йөкләнгән. Әмма алар моны үзләре аңлыймы соң, татарлыкның кадерен беләләрме, аның өчен көрәшергә әзерме? Мин әле күптән түгел генә Себердә булып кайттым, анда бездән 50 елга артта калып баралар – татар авылларында газ да юк, юл да юк, кайбер урыннарда хәтта электр уты, эчәргә су да юк, халык суны елгадан эчә. Мин инде татар мәктәпләре, татар китаплары, татар телевидениесе турында әйтеп тә тормыйм, алар моннан мәхрүм, бер Төмән өлкәсендә генә дә соңгы елларда 150 татар мәктәбе ябылган. Омски өлкәсендә 66 татар авылының нибары берничәсендә генә татар теле түгәрәк дәрәҗәсендә укытыла, Курганда, Новосибирскида да шул ук хәл. Мәчетләрендә муллалары юк, динне аңлатырга кеше юк, дини матбугат, китаплар юк. Ә бит Татарстанда боларның барысы да бар, бездә татар булып, дин тотып яшәү өчен шартлар бар, әмма милләт моны аңлыймы соң, кадерен беләме, боларны саклап калу өчен үзеннән нинди өлеш кертә – менә шулар турында да сөйләшер вакыт җитте.

Әгәр Татарстанда яшәүче милләттәшләребез татарлыкның кадерен беләләр икән, балаларын бары тик милли мәктәпләргә генә бирерләр иде, ә бездә хәтта 16 татар районы үзәгендә татар мәктәбе бөтенләй юк! Димәк, район үзәгендә яшәүче татарларга татар мәктәпләре кирәкми, балаларының татарча укулары кирәкми, һәм шушы эшнең башында, нигездә, җирле зыялылар, укытучылар тора! Татарстан шәһәрләрендә дә, мөгаен, һәр йөз татарның берсе генә баласын татар мәктәбенә бирә, калганы, төрле сәбәпләр табып, баласын җитәкләп урыс мәктәбенә бара. Эшләр шушылай дәвам итсә, татар мәктәпләре бөтенләй ябылып бетәргә мөмкин бит! “Ата-аналар балаларын татар мәктәбендә укытырга теләми”, дигән сүз милләткә, татар теленә үлем карары булып яңгырый, без шуны бүген һәр татарга аңлатырга тиешбез. Монда бернинди меркантиль сәбәп була алмый, туган телне файдалы яки файдасыз булган өчен генә, исәп-хисаптан чыгып сайламыйлар, шуңа күрә ул бит АНА теле! Урыннарда җирле оешмаларның төп эше менә шуны халыкка аңлату булырга тиеш.

Әгәр Татарстанда яшәүче милләттәшләребез татарлыкның кадерен беләләр икән, милли матбугатка язылырлар иде, татар китаплары укырлар иде. Югыйсә бит ярты миллион татар яшәгән Казанда нибары йөзләп кенә кеше татар матбугаты алдыра, республиканың башка шәһәрләрендә дә шул ук хәл, авылларда да татарча газета-журналлар, милли китап укучылар кимегәннән-кими бара. Мең еллык тарихы булган татар китабын, йөз еллык тарихы булган татар матбугатын киләчәктә кем укыр, әгәр татар үзе укырга теләмәсә?! Димәк без бүген һәр татарга моны аңлатырга, милли үзаңнарын уятырга тиешбез, чөнки татарлыкның кадерен белү телеңә һәм динеңә хөрмәттән башлана бит ул! Урыннарда җирле оешмалар менә шушы юнәлештә дә эшләргә тиешләр.

Дин мәсьәләсендә дә Татарстанда яшәүче татарлар булган шартларның кадерен белеп бетермиләр. Югыйсә, инде һәр авылда мәчет бар, һәр шәһәрдә дини уку йортлары эшләп тора, әмма милләтнең 2-3 проценты гына дин тота. Аллаһы Тәгалә безгә бу нигъмәтләрне һәм вакытны сынау өчен бирде, ә милләтебез аны мал артыннан куып, күңел ачып яки зарланып уздыра. Дин булмаган сәбәпле, татар халкын әхлаксызлык басып бара, Татарстан районнары тоташ дуңгыз фермасына әйләнде, хәтта минем туган якларым Сабада да йөзәр мең башлык дуңгызчылык комплеслары төзелә һәм эшләп ята! Дин булмау сәбәпле, бүген Татарстанда һәр дүрт кешенең берсе – эчкече яки наркоман, Татарстан һәм Башкортстан аракы җитештерү һәм куллану буенча Россиядә беренче урында тора. Ни кызганыч, татар халкында ислам дине яшәү рәвешенә әйләнеп китә алмады, бүгенге аһ-зарлы тормышыбыз – шуның ачы нәтиҗәсе. Димәк, урыннарда эшләүче татар конгрессы активистларына алга таба бөтен көчләрен шушы юнәлешкә дә бирергә кирәк булачак.

Әмма, кызганычка каршы, татар конгрессының Татарстан буенча җирле оешмалары без көткән дәрәҗәдә эшләп китә алмады. Моның төрле сәбәпләре бар. Беренчедән, татар конгрессы үзе дә аларга карата аз игътибар күрсәтте, бөтен эш 5 елга бер тапкыр Казанга корлытайга чакыруга кайтып калды. Икенчедән, урыннарда эшләүчеләр үзләре дә инициатива күрсәтмәделәр, чөнки аларның күпчелеге хакимият тарафыннан куелган кешеләр иде, алар хуҗалары сүзеннән чыга алмадылар. Нәтиҗәдә, татар конгрессы һәр авылга төшеп җитә алмады, күп җирдә безнең оешма турында белүче дә юк. Әгәр без эшебезне системага салып эшли белгән булсак, Татарстанның барлык авылларын һәм шәһәрләрен үз идеяләребез һәм гамәлләребез белән пәрәвез кебек чорнап алган булыр идек. Без бүген Түбән Каманы уңай мисал итеп китерәбез икән, анда эш 20 ел буена системага салынып, тәртип белән, максатчан алып барылды, шуңа күрә анда татар мәктәпләре дә бар, дин дә көчле, милли рух та какшамаслык. Димәк, Татарстанның барлык шәһәр һәм авылларына шушы дәрәҗәдә эшләргә өйрәнергә кирәк.

Урыннарда татар конгрессы җитәкчеләренең хакимияткә сүзләре үтсен өчен, аларга җирле интеллигенциядән, дин әһелләреннән актив булдырырга һәм түрәләргә идарә исеменнән керергә кирәк булачак. Ул чагында бу инде халык фикере булыр һәм хакимият аны үтәргә мәҗбүр булачак. Җирле оешмаларның офыкларын киңәйтү һәм читтә яшәүче татарларга ярдәм итү йөзеннән дә бер тәкъдимем бар. Татарстан Россиянең төрле төбәкләрендә Сабантуйлар уздыру өчен һәр елны районнардан делегацияләр җибәрә, бу урыннардагы татарлар өчен зур ярдәм булып тора. Бу ярдәмләшүне, аралашуны Сабантуй кысалары белән генә чикләмичә, даими рәвештә дәвам итәргә тәкъдим итәр идем. Ягъни, Татарстанның һәр районы Россиянең татарлар яшәгән берәр субъектын үзенә шефлыкка алсын иде, аларга милли мәгариф, мәдәният, милли матбугат мәсьәләләрен хәл итәргә ярдәм итсен иде! Бу эшне Бөтендөнья татар конгрессы гына башкарып чыга алмаячак, моңа Татарстан хөкүмәте дә алынсын иде, бу милләтебезгә аралашу өчен зур мөмкинлекләр дә ачар иде, берләшергә сәбәп булыр иде!

Алда Татарстанны да, татар халкын да зур сынаулар көтә. Татарстаннан читтә яшәүче татарларның башына килгән бөтен бәла-казалар – телсезлек, мәктәпсезлек, динсезлек безгә дә килеп җитәргә мөмкин. Инде милли республикаларны бетерү, губерналаштыру турында сүзләр йөри, ул чагында без дәүләтчелегебезнең соңгы билгеләре – бәйсезлек турында Декларация һәм Референдум нәтиҗәләрен дә югалтачакбыз. Татарстан татары моңа каршы көрәшергә әзерме, дәүләтчелегебезне, телебезне, милли мәктәпләребезне, динебезне, тарихыбызны, мәдәниятыбызны сакларга әзерме? Бүгеннән татар халкының язмышы аның кулында булачак, ул үз өстенә нинди зур җаваплылык төшкәнен аңлыймы? Аңлап бетерми икән, һаман үз теленә, тарихына, милли мәктәпләргә, милли матбугатка, динебезгә карата битарафлык күрсәтә икән, тиздән ул үзе дә, Россия татарлары кебек, телсез, мәктәпсез, тарихсыз, динсез, хокуксыз бер кавем булып калырга мөмкин. Без милләткә боларны аңлатырга, үз язмышына карата битараф булмаска, татарлыкның кадерен белергә һәм аның өчен көрәшкә әзер булырга тиешлеген сеңдерергә тиешбез. Милләт өчен көрәштә фронт сызыгы бүген Татарстанда яшәүче һәр татар аша үтә, һәм һәр татар милләтне саклап калу өчен үз өлешен кертергә тиеш.

фикер алышу